Η λογική του μέτρου

Πολλά είναι τα πράγματα που δε μπορούν να μετρηθούν, άλλα τίποτα δεν είναι πιο αμέτρητο από τον άνθρωπο. (Σοφοκλής)

Το νόημα του μέτρου. Είναι μια περίφραξη, που είναι ταυτόχρονα μια αμφισβήτηση και μια διαχείριση της ζωής, μια φυλακή που κάνει την ανθρώπινη ύπαρξη να ισοδυναμεί με το μηδέν*.

Και όμως, όπως είπε ο Πρωταγόρας, ο άνθρωπος είναι το μέτρο όλων των πραγμάτων. Η διάνοια του είναι το μέρος όπου εκείνα συνδέονται μεταξύ τους. Αν ο άνθρωπος καθεαυτόν είναι αυτό το μέτρο, αυτό το κατώφλι, τότε δεν υπάρχει στο χώρο, το σπίτι του είναι η ατοπία.

Η επιβολή του μέτρου και της τιμωρίας για αυτούς που αλαζονικά το ξεπερνούν, έχει σημασία μόνο όταν προσφέρει ένα όριο, μια πατρίδα για την ανθρώπινη ζωή. Και αυτή η πατρίδα δεν είναι τίποτα περισσότερο από το καθορισμό ενός χώρου, φτιαγμένου μέσα σε όρια, μέσα στον οποίον κάποιος προσπαθεί να περιορίσει αυτό που είναι εξ\’ ορισμού απεριόριστο· τη μοναδικότητα.

Όμως, πραγματικά ο ρόλος του μέτρου είναι να δημιουργεί την παραβίαση και να αυτοεπιβεβαιώνεται ως όριο μέσω της τιμωρίας.

Errare divinum est (το σφάλλειν είναι θεϊκό), είπε ο Σαβίνος. Μόνο όταν θέτουμε το μέτρο των ατόμων ως κάτι που τα υπερβαίνει, έχουν βάση το έγκλημα και η τιμωρία. Το \”σφάλλειν\” ανήκει στους θεούς. Αν η αυτοκρατορία τους, το μέτρο τους καταρρεύσει, τα όρια που δημιουργήθηκαν κατ\’ εικόνα και κατ\’ ομοίωση τους, καταρρέουν επίσης. Ο άνθρωπος δε μπορεί παρά να ξεπεράσει τα όρια, αφού είναι καθεαυτόν το όριο, το απεριόριστο κατώφλι. Επομένως, μόνο μέσω αυτής της αυθάδειας, αυτής της αλαζονείας έχει τη δυνατότητα να αυτοεπιβεβαιωθεί σαν άτομο.

Όπως σωστά κατανόησε ο Χέλντερλιν σχετικά με τον Οιδίποδα του Σοφοκλή, ο άνθρωπος αμφισβητεί και ζει \”δίχως μέτρο\”. Το να μεταθέτει την ατομικότητα του στο πεδίο του νόμου, θα δημιουργεί πάντα παρεκκλίσεις, επειδή στην παρέκκλιση βρίσκεται η θέση της ατομικότητας. Στο βαθμό που το άτομο είναι το δικό του μέτρο, επιτυγχάνει στο να μη θυσιάζει την ατοπία του, με το να ριζώνει στην απουσία τόπου.

Η απουσία τόπου είναι απόλυτος παραλογισμός για τη φιλοσοφία. Γι\’ αυτό και πάντα συμβούλευε μετριοπάθεια, την αλήθεια που βρίσκεται στη μέση. Όμως αυτή η μέση μετατρέπει τον άνθρωπο σε μαριονέτα του θεού (ή όποιας άλλης εξουσίας), ένα αποτέλεσμα αλαζονείας και δύναμης, ένα λάθος που χρειάζεται διόρθωση.

Το μέτρο είναι θεϊκό, κρατικό, κοινωνικό. Όλες οι προσπάθειες εναρμόνισης, ανοχής της διαφορετικότητας αναφέρονται σε ένα μέτρο που είναι πάντα συλλογικό. Το αν το όριο είναι η μία και μοναδική αλήθεια ή μια ποικιλία από αλήθειες, έχει μικρή σημασία. Αν οι αλήθειες περιορίζονται στο να συνθέτουν ένα κοινωνικό σύνολο του οποίου καταλήγουν να είναι μέρος, τότε δεν υπάρχει χώρος για μοναδικότητα αλλά μόνο για διαφορετικές εκτιμήσεις με σεβασμό σε αυτές τις τεχνικές που διατηρούν τα τείχη, τα οποία κάποιος δε θα μπορούσε να θέλει να καταστρέψει. Ο καθένας μπορεί με τον τρόπο του μόνο να είναι σκλάβος. Το κοινωνικό σύνολο – το ίδιο το νόημα του μέτρου- πρέπει κάποιος να το λαμβάνει υπόψιν μόνο ως \”κάτι που πρέπει να καταστραφεί\”.

Η μοναδικότητα του καθενός από μας δε μπορεί να είναι στοιχείο κάποιου άλλου πράγματος γιατί ο κοινός τόπος είναι η διαφορετικότητα. Ο μόνος τόπος για τη διαφορετικότητα είναι η απουσία τόπου. Η ατομικότητα πρέπει να υπεραμύνεται της διαφορετικότητάς της και να θέλει η διαφορετικότητα των άλλων να υπάρχει επίσης. Η διαφορετικότητα μου εμφανίζεται επειδή υπάρχει και εκείνη των άλλων.

Η εξουσία, αντίθετα, είναι η εγκαθίδρυση ενός τόπου ταυτότητας και μέτρου, ένας τόπος από τον οποίο είναι αδύνατο να ξεφύγεις χωρίς να καταστρέψεις την κοινότητα αυτών που εξισώθηκαν με το μηδέν (εκείνων που ο Michelstaedter αποκάλεσε \”αισχρή κλίκα\”) και να φτιάξεις την κοινή διαφορετικότητα.

Νομίζω πως το να επιβεβαιώνει κάποιος τη μοναδικότητα του είναι το ακριβώς αντίθετο από την αμυντική θωράκιση του εαυτού του, αυτήν την περίφραξη-φυλακή από την οποία (όπως ορίζει η σκεπτικιστική \”αντίδραση\” στη θρησκεία του κοινού καλού και της θυσίας) ελέγχει τον κόσμο με τη δυσφορία της αμφιβολίας. Η διαφορετικότητα δεν είναι μια σχισμή από την οποία κάποιος κατασκοπεύει τις κινήσεις των άλλων, με το φόβο πως ίσως εκείνοι το παρατραβήξουν ζώντας με τον τρόπο τους και ταράξουν την ηρεμία του. Δεν υπάρχει κάποιος κήπος να καλλιεργήσουμε, όπως πίστευε ο Βολτέρος. Η δυσπιστία, ο φόβος για τον άλλο που μας κάνει να φεύγουμε μακριά όταν αγγίζουμε ένα περίεργο σώμα, είναι ένας φιλντισένιος πύργος υπό πολιορκία. Η άνευ μέτρου διάσταση, μέσα στην οποία είναι δυνατό να ζήσουμε μαζί χωρίς κυριαρχία και εκμετάλλευση και άρα και χωρίς το αντίθετο τους, την Αρμονία, δε μπορεί να \”εγκατασταθεί\” σε κανένα μέρος.

Η μοναδικότητα δεν έχει πατρίδα γιατί πατρίδα σημαίνει εξουσία.

Η εξεγερμένη ατομικότητα  είναι ένας \”ακούραστος τόπος μεταξύ της νύχτας και του φωτός\”, μεταξύ της καταστροφή και της δημιουργίας. Το ίδιο το φως είναι σκοτάδι, αφού ο Φάνης** \” κατοικεί μέσα στο καταφύγιο της νύχτας\”. Αλλά ούτε ακόμα και η ρευστότητα της διαλεκτικής που μεταμορφώνει πάντα το αρνητικό σε θετικό, καταστρέφοντας το,  δεν είναι ικανή να γίνει θέσφατο. Αν έπρεπε να ψάξουμε για το μέτρο, στο οποίο είμαστε ενάντια και του οποίου είμαστε εκτός, μέσα στο καταφύγιο της νύχτας θα καταλήγαμε ιεροκήρυκες της καταστροφής, απόμαχοι της εξέγερσης.

Μέσα στις ατελείωτες αψιμαχίες της, η Λογική φαντάζει ακλόνητη. Και όμως η άκαμπτη μορφή της δε μπορεί να αντισταθεί σε αυτόν που θέλει να ζήσει χωρίς όριο.

Για ακόμα μια φορά, δε πρόκειται για ένα σχέδιο αλλά πιο πολύ για ένα ζήτημα του να ξέρεις να ζεις.

Υποσημειώσεις:

1. Η έμφαση με πλάγια γραφή είναι έργο του συγγραφέα

2. Ο θεός Φάνης ήταν κατά την Ορφική παράδοση ο πρωτό-πλαστος, το πρώτο δημιούργημα του χάους και μεταξύ άλλων και ο δημιουργός της ημέρας.

Το κείμενο είναι άρθρο του εξεγερσιακού αναρχικού Massimo Passmani και κυκλοφόρησε στην περιοδική έκδοση Canenero.

Πηγή στα αγγλικά: The Logic of Measure, Anarchy in Italy

Μετάφραση στα ελληνικά: Parabellum