Μισανθρωπικός Πεσιμισμός (δεύτερο μέρος)

Ο Φλομπέρ, στοιχειωμένος από το φάντασμα \” της ηλιθιότητας με τα χίλια πρόσωπα\” τη βρίσκει όπου και αν κοιτάξει. Βρίσκει, εναντίον της, καταφύγιο στις αγνές χαρές της τέχνης και της σκέψης. Είπε: \” Κατάλαβα κάτι σημαντικό: Για τους ανθρώπους της ράτσας μας η ευτυχία είναι μόνο στο χώρο των ιδεών και πουθενά αλλού.\” \”Από που προέρχεται η αδυναμία σου;\”  έγραψε σε ένα φίλο του. \”Είναι επειδή γνωρίζεις τον άνθρωπο; Τι σημασία έχει;  Δεν είναι αλήθεια. ότι μπορείς  να ορίσεις μια εξαίρετη γραμμή εσωτερικής άμυνας που σε κρατάει έναν ωκεανό μακριά από το γείτονά σου;\”.

Σε κάποιον με τον οποίον αλληλογραφούσε και παραπονιόταν πως είναι ανήσυχος και αηδιασμένος από όλα γύρω του: \”Υπάρχει ένα συναίσθημα,\” γράφει, \” ή μάλλον μια συνήθεια που φαίνεται ότι σου λείπει· το να διανοείσαι, η αγάπη για τη σκέψη. Θεώρησε τη ζωή, τα πάθη και τον εαυτό σου υποκείμενα διανοητικών ασκήσεων.\” Και πάλι: ¨\” Ο σκεπτικισμός δεν θα έχει καμιά πικρία, για θα σου φαίνεται πως παρακολουθείς την κωμωδία της ανθρωπότητας και θα σου φαίνεται πως η ιστορία διατρέχει το χρόνο μόνο για σένα\”.

Ο Taine οδηγήθηκε από τη μισανθρωπική οπτική του για την ανθρωπότητα σε μια στωική και ασκητική αντίληψη για τη ζωή, το να θεωρεί τη διάνοια ως το καλύτερο άσυλο για να απομονωθεί, το να υπερασπίζεται τον εαυτό του από την παγκόσμια αισχρότητα, την παγκόσμια βλακεία και την παγκόσμια κοινοτοπία. Μία μοναδική αναλογία ενώνει τον Taine με το Φλομπέρ. Ο Taine ζητά από την επιστημονική έρευνα αυτό που ο Φλομπέρ ζητά από την τέχνη και τη σκέψη: ένα διανοητικό άλλοθι, ένα τρόπο διαφυγής από την πραγματικότητα της κοινωνίας.

Το συμπέρασμα είναι λογικό. Ο μισανθρωπικός πεσιμισμός υποθέτει ή προξενεί διανοητική απομόνωση. Για να  απεχθάνεται κάποιος διανοητικά τους ανθρώπους πρέπει να ξεχωρίσει τον εαυτό του από αυτούς, να τους βλέπει από απόσταση.  Πρέπει να έχει αφήσει το κοπάδι, να έχει φτάσει στην αντίληψη του Ντεκάρτ \” που ζει ανάμεσα στους ανθρώπους όπως ανάμεσα στα δέντρα στο δάσος\”. \”Είτε το θέλουμε είτε όχι, υπάρχει μια θεωρητική απομόνωση, ένα είδος διανοητικής αυτοκρατίας, η αδιαφορία ενός αριστοκράτη και ενός ερασιτέχνη \”που αποσπά τον εαυτό του από όλα, ώστε να μπορεί να περιπλανιέται παντού.\” (Taine)

Ας προσθέσουμε πως η καθαρή οπτική της μισανθρωπικής διανόησης, έχει μέσα της, κάτι το αριστοκρατικό. Το να αντιλαμβάνεται ως θέμα για την ειρωνεία της, τη συνηθισμένη και κοινή ανθρώπινη βλακεία σημαίνει να φέρεσαι χωρίς σεβασμό σε μια πρωταρχική κοινωνική αξία. Η βλακεία είναι η πρώτη ύλη των προκαταλήψεων χωρίς τις οποίες καμιά κοινωνική ζωή δεν είναι δυνατόν να υπάρξει. Είναι το τσιμέντο του κοινωνικού οικοδομήματος. \”Η βλακεία\”, λέει ο δόκτορ Τρουμπλέ του Ανατόλ Φράνς, \” είναι το πρώτο καλό μιας εν τάξει κοινωνίας\”. Οι κοινωνικές συμβάσεις επιβιώνουν εξαιτίας μιας γενικευμένης βλακείας που τυλίγει, υποστηρίζει, εγγυάται, προστατεύει και καθαγιάζει τη βλακεία των ατόμων. Γι\’ αυτό το λόγο η κριτική, ειρωνική και πεσιμιστική ιδιοφυΐα είναι ένα κοινωνικό διαλυτικό. Είναι άσχετη με αυτό που είναι κοινωνικά σεβαστό: τη μετριότητα και τη βλακεία. Επιτίθεται στο σεβασμό και την ευπιστία, τα συντηρητικά συστατικά της κοινωνίας.

Κείμενο του Γάλλου ατομικιστή Georges Pallante, γραμμένο το 1914 στο Παρίσι.

Πηγή στα αγγλικά: Misanthropic Pessimism by Georges Pallante, Internet Archive of Individualist Anarchy

Μετάφραση στα ελληνικά: A-politiko/Parabellum

Μπορείτε να κατεβάσετε ολόκληρο το κείμενο εδώ.

Μισανθρωπικός Πεσιμισμός (πρώτο μέρος)

Ο πεσιμισμός που θέλουμε να μελετήσουμε τώρα, είναι αυτός που αποκαλούμε μισανθρωπικό πεσιμισμό. Αυτός δεν προκύπτει από μια εξοργισμένη και υποφέρουσα ευαισθησία, αλλά  από μια νηφάλια διάνοια που εξασκεί την κριτική της οξυδέρκεια στην κακή πλευρά του είδους μας.Ο μισανθρωπικός πεσιμισμός εμφανίζεται χοντρικά ως μια ιδεολογία οικουμενικής απάτης αλλά και ηλιθιότητας ∙ οικουμενικής πεζότητας αλλά και εξαχρείωσης.  Ως το ανελέητο ζωγράφισμα ενός κόσμου με κρετίνους και απατεώνες, βλάκες και ηλίθιους.

Ο χαρακτήρας του εμφανίζεται ως μια οικουμενική ψυχρότητα, μια ηθελημένη απάθεια, μια απουσία συναισθηματισμού που τον διακρίνει από τον ρομαντικό πεσιμισμό, τείνοντας μόνιμα προς την απελπισία ή την εξέγερση. Η άφωνη απελπισία του Vigny, είναι πιο θλιβερή από μια κραυγή πόνου. Στον Στίρνερ βρίσκουμε μια ξέφρενη έμφαση στην εξέγερση, ενώ στον Σοπενχάουερ ένα τραγικό αίσθημα του πόνου του κόσμου και μια απέλπιδα έκκληση προς το κενό. Όσο για τον μισανθρωπικό πεσιμιστή, δεν παραπονιέται. Δεν ερμηνεύει την ανθρώπινη κατάσταση ως τραγική, δεν εξεγείρεται ενάντια στο πεπρωμένο. Παρατηρεί με περιέργεια τους σύγχρονούς του, αναλύει δίχως έλεος τα αισθήματα και τις σκέψεις τους, διασκεδάζει με τη θρασύτητα, τη ματαιότητα, την υποκρισία ή την ασυνείδητη κακία τους, την πνευματική και ηθική τους αδυναμία. Δεν είναι πλέον ο ανθρώπινος πόνος ούτε κι η αρρώστια του να ζει κανείς, που σχηματοποιεί την ουσία αυτού του πεσιμισμού, αλλά μάλλον η ανθρώπινη κακία και βλακεία. Ένα από τα αγαπημένα μοτίβα του πεσιμισμού αυτού, θα μπορούσε να είναι αυτή η γνωστή φράση : «Το πιο ανόητο ζώο είναι ο άνθρωπος».

Η ανοησία στην οποία ιδιαίτερα στοχεύει ο πεσιμισμός αυτός, είναι αυτή η γεμάτη θρασύτητα και υποκρισία ανοησία, που μπορούμε να αποκαλέσουμε δογματική ανοησία, αυτή η ιερή και δογματική ανοησία που εξαπλώνεται στο πεδίο των κοινωνικών δογμάτων και τελετουργιών, στην κοινή γνώμη και τα ήθη/έθιμα, που αυτο-αγιοποιείται και αποκαλύπτει μέσω της οπτικής της στην αιωνιότητα, εκατοντάδες αξιολύπητες και γελοίες προκαταλήψεις.  Ενώ ο ρομαντικός πεσιμισμός προκύπτει από την ικανότητα κάποιου να υποφέρει και να βλαστημά, ο μισανθρωπικός πεσιμισμός προκύπτει από την ευχέρεια να κατανοεί και να περιφρονά. Είναι ο πεσιμισμός του πνευματώδους, ειρωνικού και υπερόπτη παρατηρητή. Προτιμά έναν περιπαικτικό παρά έναν ασήμαντο και τραγικό τόνο συζήτησης. Ένας Σουίφτ που συμβολίζει τη ματαιότητα των ανθρώπινων διαμαχών στη σταυροφορία των μεγάλων και μικρών σκοπών, ένας Βολταίρος που κοροϊδεύει τη μεταφυσική ανοησία του  Pangloss και την ανόητη απλοϊκότητα του Candide (σ.τ.μ.-τα δύο αυτά ονόματα είναι ήρωες του Βολταίρου από το έργο του “Candide)˙ ένας Benjamin Constant που στέλνει στο Red Notebook και το         Journal Intime τις επιγραμματικές παρατηρήσεις του για την ανθρωπότητα και την κοινωνία· ένας Σταντάλ του οποίου το έργο “ημερολόγιο και ζωή του Ανρί Μπρουλάρ” περιέχει τόσο πολλές μισανθρωπικές παρατηρήσεις για την οικογένειά του, τις σχέσεις , τους προϊστάμενους, τον περίγυρό του˙ ένας Μεριμέ (γάλλος δραματουργός, ιστορικός , αρχαιολόγος και συγγραφέας, 1803-1870) φίλος και μιμητής του Σταντάλ στην ειρωνική παρατήρηση της ανθρώπινης φύσης ένας Φλομπέρ που επιτίθεται στην βλακεία των υποχείριών του Frederic Moureau και Bouvard, και του Πεκουσέ˙ ένας Ταιν (γάλλος κριτικός και ιστορικός) στο “Thomas Graindorge” ˙ ένας  Challemel-Lacour (γάλλος πολιτευτής του 19ου αιώνα) έργο του “σκέψεις ενός πεσιμιστή”, όλα αυτά μπορούν να εκληφθούν ως οι αντιπροσωπευτικοί τύποι αυτής της υπεροπτικής, χαμογελαστής και περιφρονητικής σοφίας.

Στην πραγματικότητα, ο πεσιμισμός αυτός δεν είναι ξένος για λίγους από τους διανοητές που κατατάξαμε στον ρομαντικό πεσιμισμό, καθώς οι διάφοροι τύποι πεσιμισμού έχουν σημεία επαφής και αλληλεπίδρασης. Σοπενχάουερ και Στίρνερ έχουν επίσης εξασκήσει τον ειρωνικό τους οίστρο πάνω στην ανθρώπινη ηλιθιότητα, αλαζονεία κι ευπιστία.  Δε βρίσκει όμως κανείς σε αυτούς μια καθαρή μορφή του μισανθρωπικού πεσιμισμού. Παραμένει υποταγμένος στον πεσιμισμό του πόνου, της απόγνωσης ή της εξέγερσης,  στο συναισθηματικό πάθος ως χαρακτηριστικό γνώρισμα του ρομαντικού πεσιμισμού. Ο μισανθρωπικός πεσιμισμός θα μπορούσε ίσως να αποκαλείται ρεαλιστικός πεσιμισμός : στην πραγματικότητα, σε περισσότερους από έναν απ\’ τους αντιπροσώπους του (Σταντάλ, Φλομπέρ) αυτό προκύπτει από εκείνο το πνεύμα ακριβούς, λεπτομερούς και ανελέητης παρατήρησης, από το ενδιαφέρον για αντικειμενικότητα και απάθεια που εμφανίζονται μεταξύ των χαρακτηριστικών γνωρισμάτων της αισθητικής του ρεαλισμού. Επιβεβαιώνει ο μισανθρωπικός πεσιμισμός τη θέση σύμφωνα με την οποία ο πεσιμισμός τείνει να γεννήσει τον ατομικισμό; Αυτό δεν είναι βέβαιο.  Ανάμεσα στους διανοητές που προαναφέραμε, υπάρχουν βεβαίως κάποιοι που ούτε συνέλαβαν ούτε εξάσκησαν τη στάση της εθελούσιας απομόνωσης που αποτελεί τον ατομικισμό.  Παρόλο που δεν είχαν ψευδαισθήσεις για τους ανθρώπους, δεν έφυγαν από την κοινωνία τους. Δεν τους κράτησαν σε μια απόσταση περιφρόνησης.  Δέχτηκαν να ανακατευτούν μαζί τους, να ζήσουν τις ζωές τους ανάμεσά τους. Ο Βολταίρος ήταν η ενσάρκωση της κοινωνικότητας. Ο Σουίφτ ένας σκληρός φιλόδοξος άνθρωπος, δεν είχε τίποτα από τη μοναχική φύση του Όμπερμαν και του Βινύ. Υπάρχουν όμως αρκετοί μεταξύ των μισανθρωπικών πεσιμιστών που προαναφέραμε, ιδιαίτερα ο Φλωμπέρ και ο Ταιν, που εξάσκησαν, θεωρητικοποίησαν και πρότειναν την πνευματική απομόνωση, την υποχώρηση της σκέψης προς το ίδιο της το εσωτερικό, ως τη μόνη πιθανή στάση για κάποιον που έχει οποιοδήποτε είδος εκλεπτυσμένης σκέψης και ευγένειας στην ψυχή, σε αυτόν τον κόσμο της μετριότητας και της κοινοτοπίας.

Κείμενο του Γάλλου ατομικιστή Georges Pallante, γραμμένο το 1914 στο Παρίσι.

Πηγή στα αγγλικά: Misanthropic Pessimism by Georges Pallante, Internet Archive of Individualist Anarchy

Μετάφραση στα ελληνικά: A-politiko/Parabellum

O Ατομικισμός

Όπως και αλλού, η τάση να υποτιμάται το άτομο έκανε αισθητή την παρουσία της και στο πεδίο της νόησης. Η μοναχική σκέψη -η εφεύρεση- χάνει την αξία της προς όφελος της συλλογικής σκέψης -η μίμηση- που κηρύσσεται με τον αιώνιο λόγο της αλληλεγγύης. Ο τρόμος για αυτό που δεν έχει δοκιμαστεί παλαιότερα, για τη διανοητική και αισθητική πρωτοτυπία, είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα των Λατινικών φυλών. Μας αρέσει η πειθαρχημένη σκέψη, οι κομφορμιστικοί και ευπρεπείς στοχασμοί. Μια Γερμανίδα συγγραφέας, η Laura Marholm, έχει αναλύσει εύστοχα αυτήν τη σύγχρονη τάση: \”Η διανοητική δειλία είναι παγκόσμιο γνώρισμα. Κανείς δε τολμά να κάνει μια αποφασιστική δήλωση που αφορά τον περίγυρό του. Κανείς δεν επιτρέπει πια στον εαυτό του μια αυθεντική σκέψη. Η αυθεντική σκέψη τολμά να εμφανισθεί μόνο όταν υποστηρίζεται από κάποια ομάδα: πρέπει να έχει συγκεντρώσει αρκετούς υποστηρικτές, για να τολμήσει να εμφανιστεί. Πρέπει να είσαι ένας από τους πολλούς, πριν τολμήσεις να μιλήσεις.  Αυτή είναι μια ένδειξη παγκόσμιου εκδημοκρατισμού, ενός εκδημοκρατισμού που βρίσκεται ακόμα στις απαρχές του, και χαρακτηρίζεται από μία αντίδραση στο διεθνές κεφάλαιο, το οποίο μέχρι τώρα είχε στη διάθεση του όλα τα μέσα στρατιωτικής και νομικής άμυνας. Κανείς δεν τολμά να στηριχθεί στον εαυτό του.  Μια ιδέα που αντιβαίνει στις κυρίαρχες ιδέες, σχεδόν ποτέ δεν καταφέρνει να γίνει γνωστή. Η προπαγάνδιση μιας αντιπαθητικής ιδέα περιορίζεται και εμποδίζεται από χιλιάδες ανώνυμους λογοκριτές, ανάμεσα στους οποίους η επίσημη κρατική λογοκρισία παίζει πολύ μικρό ρόλο.\”

Το αποτέλεσμα αυτής της τάσης, είναι ότι πλέον δεν υπάρχουμε και δε σκεφτόμαστε για τους εαυτούς μας. Σκεφτόμαστε βασισμένοι σε φήμες και συνθήματα.

Είναι κυρίως από ηθικής άποψης ανυπόφορο, το να συνθλίβεται ο προσωπικός εγωισμός από τον εγωισμό της ομάδας.  Ξέρουμε και εμείς καλά τη μικρότητα του ομαδικού πνεύματος και ξέρουμε καλύτερα από όλα τους αγελαίου συνασπισμούς που δημιουργούνται, με σκοπό να πολεμήσουν τις ανώτερες ατομικότητες, την αλληλεγγύη στην ανευθυνότητα και όλες αυτές τις μορφές της φθίνουσας ανθρωπότητας.

Για την τέλεια αλληλεγγύη ισχύει ότι ισχύει και για την απόλυτη δικαιοσύνη, τον απόλυτο αλτρουισμό, τον απόλυτο μονισμό. Αυτές είναι αφηρημένες αρχές, αμετάφραστες σε πραγματικούς όρους.  Κάθε άνθρωπος έχει τη δικιά του αντίληψη για την αλληλεγγύη, τη δικαιοσύνη, το δικό του τρόπο να μεταφράζει τα υπέρ και τα κατά του να μείνει πιστός στα συμφέροντα της συντροφιάς του, της τάξης του κλπ.

\”Από τη στιγμή που μια ιδέα απελευθερώνεται\” λέει ο Remy de Gourmont, \” κατά συνέπεια αν την θέσουμε απροκάλυπτα σε κυκλοφορία, στο ταξίδι της ανά τον κόσμο θα ενωθεί με κάθε είδους παρασιτική βλάστηση. Κάποιες φορές ο πραγματικός οργανισμός εξαφανίζεται, καταβροχθισμένος εντελώς από τις εγωιστικές αποικίες που αναπτύχθηκαν σε αυτόν. Ένα διασκεδαστικό παράδειγμα τέτοιων νοητικών παρεκκλίσεων  έδωσε η ένωση  ελαιοχρωματιστών στην τελετή που ονομαζόταν \” Ο Θρίαμβος της Δημοκρατίας\”. Οι εργάτες κουβαλούσαν ένα πανό, όπου τα αιτήματά τους για δικαιοσύνη  συνοψίζονταν στο σύνθημα: \”Κάτω το ripolin!\”. Πρέπει να ξέρετε πως το ripolin είναι μια έτοιμη μπογιά την οποία μπορεί να χρησιμοποιήσει ο καθένας σε ξυλουργικές εργασίες. Επομένως μπορούμε να καταλάβουμε την ειλικρίνεια αυτής της επιθυμίας και την πρωτοτυπία της.  Το Ripolin αντιπροσωπεύει εδώ την αδικία και την καταπίεση·  είναι ο εχθρός, ο διάβολος. Όλοι έχουμε το δικό μας ripolin και χρωματίζουμε σύμφωνα με τις ανάγκες μας τις αφηρημένες ιδέες που, χωρίς αυτό, δε θα είχαν καμιά προσωπική χρησιμότητα\”.

Το ιδανικό λεκιάζεται από την επαφή με την πραγματικότητα.

Μαργαριτάρι πριν πέσει και βάλτος μετά.

Κείμενο του Γάλλου ατομικιστή φιλοσόφου Georges Palante, που δημοσιεύτηκε στη εφημερίδα L\’Anarchie (τεύχος 323)  στις 15 Ιουνίου του 1911.

Πηγή στα αγγλικά: Individualism,Internet Archive of Individualistic Anarchism

Μετάφραση στα ελληνικά:Parabellum